Hoe korter de duur van de zwangerschap en/of hoe zieker de baby, des te belangrijker is borstvoeding/moedermelk voor je baby, maar in dergelijke situaties is je baby meestal niet meteen in staat om bij je te drinken en je melkproductie voldoende ‘aan te zwengelen’.

Kolven bij vroeggeboorte

• Als je voor de 37e week bevalt, is je baby prematuur geboren.
• Als je tussen 37 en 39 weken bevalt, is je baby randprematuur. Je kindje is dan niet voldragen en nog niet rijp genoeg om effectief en/of lang en krachtig genoeg aan de borst te drinken; datzelfde kan gelden als je voldragen baby medische zorg nodig heeft.
• Als je baby te klein is voor de duur van de zwangerschap, is je baby dysmatuur.
• Als je zelf ziek bent, is het soms tijdelijk niet mogelijk om je baby aan te leggen.
• Als je baby om wat voor reden niet (voldoende) in staat is de melkproductie op gang te brengen zoals de natuur het bedoelt, is het belangrijk om de melkproductie op een andere manier te stimuleren. Dat kan door middel van kolven.

Hormonen en receptoren bij kolven

De eerste veertien dagen na de geboorte zijn vooral belangrijk voor het op gang brengen van de melkproductie; alle belangrijke hormonen (prolactine en oxytocine ) zijn dan nog volop in je lichaam aanwezig. Je borsten maken vooral melk als ze regelmatig gestimuleerd en geleegd worden. Als je dus vaak kolft, gaan je borsten melk maken: vaker stimuleren geeft meer.

Op de melkproducerende cellen in de melkklieren zitten receptoren; het is belangrijk voor de latere productie om deze receptoren in de eerste veertien dagen al te activeren. Hoe vaker je kolft, hoe meer receptoren actief worden. Je kunt het vergelijken met kolfapparaten in een fabriek: als alle machines aan staan, kan er meer productie gedraaid worden. Dat betekent dat, wanneer je in het begin onvoldoende vaak kolft, je mogelijk later niet je volledige capaciteit kunt benutten.

Na veertien dagen verandert de manier van melk maken en veel vrouwen merken dat door een (vaak tijdelijke) terugloop van de melkproductie.

Een goede start

Als moeder ben je niet goed voorbereid op wat er allemaal staat te gebeuren als een bevalling veel vroeger en anders verloopt dan verwacht. Zo’n vroegtijdige of gecompliceerde geboorte staat vaak een goede start van borstvoeding in de weg.

Idealiter start je zo snel mogelijk met kolven. De normale situatie wordt waar mogelijk nagebootst, dus bij voorkeur start je in het eerste uur na de geboorte van je baby. Dit hoeft niet meteen met een kolfapparaat, maar kan met de handen gedaan worden.

De eerste dagen is er colostrum voor je baby beschikbaar. colostrum zit vol met goede afweerstoffen en helpen je kwetsbare baby te beschermen tegen infecties. Colostrum komt in kleine hoeveelheden. Je moet niet schrikken als er de eerste dagen nog niet veel melk komt. Probeer vanaf de start acht tot tien keer per dag te kolven, waarvan een keer in de nacht.

Ontspannen kolven

Het ontspannen tijdens kolven is zo belangrijk. Het relaxed, rustig en ontspannen zitten bevordert de toeschietreflex en het kolven. Ga voorafgaand aan de voeding plassen, ga in een fijne houding in de stoel of bed zitten en leg alle materialen bij de hand. Laat je niet teveel afleiden door bezoek, telefoon of televisie. Gebruik eventueel een foto van je kindje.

Colostrum kolven met de hand

Afkolven kan dus met je eigen handen. Vooral in de eerste dagen na de geboorte kun je op deze manier vaak makkelijker colostrum afkolven dan met een kolf. Er zijn al ziekenhuizen in Nederland die de eerste 24-48 uur alleen nog maar handmatig laten afkolven vanwege de goede resultaten. Uiteraard kun je het afkolven met de hand prima toepassen naast het kolven met het kolfapparaat. In dat geval kun je de eerste dagen het beste vijf keer per dag na het kolven met de kolf ook met de hand afkolven. Zorg dat je een lepeltje en spuitje klaar hebt liggen om daarmee de melk op te vangen. Je kunt ervoor kiezen beide borsten één voor één te kolven, tegelijkertijd of je kunt meerdere keren links en rechts afwisselen.

Handmatig kolven: zo doe je dat

• Masseer de borst zachtjes met beide handen; hierdoor stimuleer je het borstklierweefsel om melk te maken en los te laten, de zogenaamde toeschietreflex.
• Om de toeschietreflex op te wekken, kun je de tepel losjes tussen je duim en wijsvinger laten rollen.
• Een warme natte doek op de borst kan het toeschieten van de melk ook bevorderen.
• Als de eerste druppel melk verschijnt, ga je actief meekolven.
• Plaats je duim boven de tepel, en je vingers onder de tepel, ongeveer 2 á 3 cm vanaf de tepel; jouw duim en vingers vormen samen de letter C.
• Beweeg eerst je vingers richting borstkas.
• Rol vervolgens je duim en vingertoppen tegelijkertijd naar voren; deze rollende beweging zorgt ervoor dat de melkkanaaltjes geleegd worden zonder het tere borstweefsel te beschadigen.
• Herhaal deze beweging ritmisch om de melkgangen te legen: plaats, druk, rol… plaats, druk, rol… plaats, druk, rol…
• Kolf voorzichtig af; het is niet de bedoeling dat je in de borst knijpt of aan de tepel trekt of dat de vingers over de huid glijden.
• Om de hele borst goed te legen, kun je je duim en vingers rondom de borst verplaatsen.

Vang de druppels melk op in een lepel. Elke druppel is belangrijk voor je baby. Je kunt de inhoud van de lepel af en toe leegzuigen met een spuitje.

Als de melk niet meteen nodig is, kan het spuitje met inhoud compleet worden ingevroren.

Kolven met een apparaat

De meeste kolfapparaten die te koop zijn, zijn bedoeld voor werkende moeders met een goed lopende melkproductie. Wanneer de kans er inzit dat je de hele melkproductie voornamelijk met kolven op gang moet brengen, is het heel belangrijk om een goede te kiezen. Het beste is dan een full-size professionele huurkolftot de productie volledig is (rond de 750 ml/24 uur) en stabiel (weinig variatie per dag). Als te snel wordt overgegaan van een full-size kolf naar een kleiner model, kunnen gemakkelijk productieproblemen ontstaan op de korte en langere termijn.

Het huren van een kolf is weliswaar prijzig, maar het is een investering in een goede melkproductie en die is niet in geld uit te drukken. Sommige verzekeraars vergoeden kolfhuur in zo’n situatie; in elk geval loont het de moeite om de declaratie in te dienen, zodat mogelijk de verzekeringen de noodzaak inzien om dergelijke kosten te vergoeden!

Passend borstschild

Voor veilig en effectief afkolven is een passend borstschild erg belangrijk. Een goed passend borstschild zorgt ervoor dat het klierweefsel in de borst op de juiste wijze wordt samengedrukt en dat de melkkanalen de melk goed doorlaten; hierdoor wordt de borst zo leeg mogelijk gekolfd en is de hoeveelheid melk maximaal. Dit helpt de melkproductie op gang te houden en de borstvoeding te ondersteunen.

Als je tijdens het kolven ziet dat er een groot deel van je tepelhof in de tunnel getrokken wordt, dan is je kolfschild te groot. Het kolfstuk is te klein als de tepel steeds schuurt of als de tepel/tepelhof geen contact maakt met de konus. Pijn tijdens het kolven kan dus duiden op een te groot én op een te klein schild.

Normale hoeveelheden

• Dag 1-4: een enkele druppel
• Dag 4-10: productie neemt dagelijks toe
• Na 10-14 dagen: 90 ml per keer (ongeveer 750 ml per dag)

Mogelijk ga je al snel veel meer melk maken dan je baby nodig heeft. Om de productie ook later gemakkelijk in stand te houden, is ongeveer 750 ml moedermelk per dag nodig. Dat is veel meer dan je baby aan voeding krijgt. Het overschot aan melk kun je invriezen en langdurig bewaren. Bij een groot overschot kun je overwegen je melk te doneren.

Het is goed mogelijk dat jouw melkproductie anders verloopt dan in het bovenstaande overzicht. Hiervoor kunnen verschillende oorzaken zijn. Heb je het gevoel dat je productie onvoldoende toeneemt, neem dan contact op met je lactatiekundige. Zij kan een kolfsessie met je meekijken en je advies op maat geven.

Wat je verder nog kunt doen

Bloot buidelen met je baby zodra het kan, is goed voor de borstvoedingshormonen en helpt enorm de hechting met jullie kindje evenals de melkproductie te bevorderen.

‘Hands-on-pumping’: het geheel van ‘massage vooraf, meemasseren tijdens het voeden en/of tussen het kolven door (3x5 minuten levert meestal meer op dat 1x15 minuten, vooral als je tussendoor masseert) en nog een paar druppels handmatig nakolven’ wordt wel ‘hands-on-pumping’ genoemd.

In het kort

• Kolf minimaal 8 keer per dag, waarvan 1 keer ‘s nachts
• Huur een professionele kolf
• Zorg voor goed passende borstschilden
• Kolf 10 tot 15 minuten per keer
• Kolf twee borsten tegelijk
• Kolf ten minste vijf keer per dag met je handen in de eerste vier dagen
• Eet en drink gezond
• Buidel veel met bloot huidcontact

Contact met lotgenoten

• In deze besloten Facebook-groep kun je je vragen stellen en ervaringen delen met andere vrouwen die prematuur bevallen zijn en borstvoeding geven.
• Het boek Koester je Kleintje van Jill Bergman kan je helpen als je baby lang in de couveuse moet blijven.

Van moedermelk naar borstvoeding

Denk niet dat het kolven nooit meer kan stoppen: baby’s kunnen leren om aan de borst te gaan drinken. Het is belangrijk te kijken naar wat de baby kan en wil. Als je het gevoel hebt dat je kindje genoeg hersteld en gegroeid is om de uitdaging - drinken aan de borst - aan te gaan, vraag dan een lactatiekundige erbij! Het is de moeite van het proberen waard. De meeste vrouwen ervaren het afkolven minder positief dan het drinken aan de borst. Dus ga ervoor!

Dit artikel is geschreven in samenwerking met Elvie